Moving sounds and sonic moves. Exploring interaction quality of embodied music mediation technologies through a user-centered perspective

Dit onderzoeksproject handelt over de gebruikerservaring van muzikale bemiddelingstechnologieën die aspecten benutten van lijfelijkheid. Meer specifiek worden problemen behandeld die bestaan rond het toepassingsgebied en het beleid aangaande nieuwe (artistieke) mediatoestellen in de cultureel-creatieve sector, ten gevolge van de beperkte ergonomische kwaliteiten van de bemiddelaars die op heden nog steeds een vlotte ingebruikname bemoeilijken. Sedert de opkomst van nieuwe draadloze bemiddelaars en besturingstoestellen voor muzikale expressie is er een uitdrukkelijke wens van de creatieve sector en diverse onderzoekscentra om dergelijke technologie in verschillende deelgebieden van de culturele sector binnen te loodsen. Het aantal toepassingen en het gebruik ervan is in het laatste decennium dan ook exponentieel toegenomen; anderzijds hebben veel van de toepassingen ernstige gebruiksvriendelijkheidsproblemen, waardoor niet enkel de culturele sector maar ook veel cultuurparticipanten vaak een afwachtende, eerder terughoudende of zelfs negatieve positie innemen ten aanzien van de betreffende technologieën. Binnen een referentiekader van de systematische muziekwetenschap, eigent deze thesis zich daarom naast een sociologisch uitgangspunt, ook het perspectief van de ‘cultural studies’ toe. Daarenboven worden empirische benaderingswijzen en gebruikersonderzoeksmethodes ontleend aan het veld van de computerwetenschappen (meer specifiek, de studie van de mens-systeem-interactie). Deze interdisciplinaire strategie wordt aangenomen om in staat te zijn het hoofd te bieden aan de uitermate complexe natuur van digitale lijfelijke muziek-mediërende technologieën.

Binnen de realiteit van de Vlaamse cultureel-creatieve industrie worden opportuniteiten, gelieerd aan lijfelijke muziekbemiddelingstoepassingen, geobserveerd en gecreëerd. Binnen deze methodologische puzzel wordt bekeken 1) “welke belanghebbenden verschillende vormen en gradaties van betrokkenheid, interactief potentieel en artistieke mogelijkheden veronderstellen”, 2) “hoe artistieke aspiraties, culturele veronderstellingen en operationele benodigdheden als noodzakelijk voor de gebruiker kunnen worden gedefinieerd”, 3) “hoe aan functionele, artistieke en esthetische vereisten tegemoet kan worden gekomen”, en 4) “hoe de kwaliteit van de interactie en de kwaliteit van de gebruikservaring bij deze toestellen kan worden gegarandeerd, gekwantificeerd, geëvalueerd en uiteindelijk verbeterd”. Binnen dit gelaagde probleem is het de uiteindelijke bedoeling om het toepassingsgebied van de besproken technologie vanuit een theoretisch en empirisch gefundeerde basis vast te stellen, en het gebruik ervan te verbreden en te verbeteren.

Methodologisch wordt hiernaar gestreefd aan de hand van 1) toegepaste experimenten, 2) interviewtechnieken, 3) zelf-rapportering en survey-onderzoek, 4) ergonomie-onderzoek van bestaande bemiddelaars, en 5) methodieken ontleend aan de mens-systeem-interactie, toegespitst en aangepast aan lijfelijke muziekbemiddelings-technologieën. Binnen dit studiegebied worden concepten ontwikkeld en getest die verwant zijn aan bruikbaarheidsonderzoek, flow, presence, doelstellingsinschatting en vermaak. Deze worden binnen het referentiekader van de vigerende technologieën getest en onderzocht, zowel aan de hand van taak-gebaseerde als ervaringsgeoriënteerde heuristieken en meetinstrumenten.

In het eerste deel van de thesis, dat drie eerste hoofdstukken behelst, wordt de algemene context gegeven. In het eerste hoofdstuk wordt een inleiding tot de onderwerpen gepresenteerd en worden de problemen die de ontwikkeling op heden domineren op een rij gezet. In het tweede hoofdstuk wordt een breder theoretisch kader geschetst van de concepten waarop de thesis steunt, namelijk 1) het paradigma van het lijfelijkheidsonderzoek en de implicaties ervan voor de muziekwetenschap, 2) een overzicht van de gangbare technologieën die gebruikt worden voor het maken van lijfelijke muziekbemiddelingstoepassingen 3) een overzicht van de voor musicologisch onderzoek beschikbare en toepasbare mens-computer-interactie en bruikbaarheids-methodologieën, 4) een introductie in gebruikersgebaseerde digitale ontwikkelingsprocedures, en 5) enkele inzichten betreffende de aardverschuivingen die digitalisering en e-cultuur in het cultureel-creatieve landschap teweegbrengen.

Na de voorstelling van deze concepten, worden in het derde hoofdstuk 1) de voor deze thesis beschikbare methodologieën behandeld, worden 2) de uit de literatuur gehaalde ontwerprichtlijnen opgesomd, en wordt van daaruit 3) een conceptueel model opgebouwd dat in zijn volledigheid wordt ontplooid en toegepast in de bespreking van het “SoundField”-project (zie hoofdstuk 9).

De daaropvolgende hoofdstukken, vervat in deel twee, geven een quasi-chronologisch gestructureerd overzicht van hoe de methodologische concepten stelselmatig werden toegepast doorheen een reeks van empirische casestudies, specifiek toegespitst op de exploratie van verschillende aspecten van de complexe status quaestionis. Het vierde hoofdstuk beschrijft een reeks applicatie-gebaseerde tests, die voornamelijk op de evaluatie van de gebruikte bemiddelaars focussen, illustreert de complexe relatie tussen bewegings-gebaseerde interfaces en zinvolle muzikale expressie en vormt een pleidooi voor een meer gebruikersgeoriënteerde ontwikkelingsprocedure. In het vijfde hoofdstuk wordt een vragenlijst van een surveyonderzoek besproken, genaamd “Wat beweeg(t) je”. De vragenlijst had meerdere doelstellingen en was gericht op het verwerven van een overzicht van de belangrijkste eigenschappen van de eindgebruikers van lijfelijke muziekbemiddelingstoepassingen. De vragen doelden voornamelijk op culturele achtergrond, muzikaal profiel en muzikale voorkeuren, opinies over lijfelijke interactie, kennis van en attitudes met betrekking tot nieuwe technologie en participatie in de digitale cultuur. In het zesde hoofdstuk worden twee kleinschalige etnografische studies gepresenteerd die samen met de voorstelling van twee interactieve kunstwerken, “Heart as an Ocean” & “Lament”, werden uitgevoerd. In deze studies werden interviews en vragenlijsten gebruikt om te peilen naar de perceptie van interactieve kunstwerken binnen de context waarin ze gepresenteerd worden. In het zevende hoofdstuk wordt de ontwikkeling van een collaboratief controleerbaar muziekspel uit de doeken gedaan en worden interface-vergelijking, presence, spelvermaak en doelstellingsinschatting als voornaamste thema's naar voor geschoven. In het achtste hoofdstuk worden twee bruikbaarheidsstudies voorgesteld die werden uitgevoerd op systeem-prototypes, namelijk een heuristische evaluatie van de “Virtuele Snaar” en een bruikbaarheidsanalyse van de “Multi-niveau Sonificatie Applicatie”. De bevindingen uit deze bruikbaarheidsstudies in combinatie met de exploratieve studies die de interactieve installatie-kunstwerken begeleidden, gaven aanleiding tot het op touw zetten van het “SoundField”-project, dat uit de doeken wordt gedaan in het negende hoofdstuk. Het volledig geïntegreerde participatieve ontwerp en de evaluatiemethode, die werd gepresenteerd in het conceptuele model, werd integraal gebruikt als basis voor de gehele duur van het “SoundField”-project, waarin technologische mogelijkheden aan ecologische validiteit en artistieke toepasbaarheid worden afgetoetst aan de hand van de gebruikers-gestuurde ontwikkeling van veelvuldige casestudies.

Het derde en laatste deel van de thesis geeft de finale conclusies van het onderzoeksproject weer. Hoofdstuk tien begint met een korte epiloog over hoe de status quaestionis sinds het einde van het onderzoeksproject is geëvolueerd (gezien dat reeds in 2012 afliep, maar het onderzoeksveld sindsdien geenszins ongewijzigd is gebleven). Voorts worden pogingen ondernomen om de implicaties van de geschetste studies te consolideren met het cultureel-creatieve landschap in Vlaanderen. Het elfde hoofdstuk vervolgt het verhaal met een opsomming vande sterke en zwakke elementen van het conceptuele model doorheen de verschillende stadia van het onderzoek. In dit hoofdstuk worden ook de hypothesen opnieuw onder de loep genomen, wordt geëvalueerd hoe goed de gemaakte veronderstellingen overeind blijven, en hoe de onderzoeksvragen uiteindelijk dienen te worden beantwoord. In het twaalfde en laatste hoofdstuk, wordt tenslotte een overzicht gegeven van de belangrijkste conclusies, bevindingen en de implicaties voor cultuurproductie gegeven. Bovendien worden mogelijke beleidsaanbevelingen van deze soort artistiek onderzoek beschouwd, en wordt een blik geworpen op een bredere context van toekomstig artistiek onderzoek, maar voortbouwend op de verworvenheden van het “SoundField”-project.